Güneş ve Rüzgar İhalelerinde Yeni Hedefler, Eski Problemler…

Türkiye 2016 yılında büyük ölçekli güneş ve rüzgar projelerini hayata geçirmek, uygun arazilerin bu projeler için tahsis edilmesini kolaylaştırmak ve teknolojide yerli üretimi desteklemek amacıyla Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanları (YEKA) modelini tanıtmıştır.

Model kapsamında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) tarafından uygun araziler tespit edilerek bu alanlar aday YEKA olarak duyurulmaktadır. Ardından bu alanlarda elektrik üretim santrali inşa edilmesine engel olabilecek herhangi bir durum olup olmadığını görmek için ilgili kurumların görüşleri toplanmaktadır. Daha sonra ETKB bu alanları yatırımcıların ilgisini çekmek için uzun dönemli elektrik alım garantisi ve izin süreçlerinde yardımcı olma taahhütleri ile birlikte elektrik satış fiyatı üzerinden açık eksiltme usulü kullanarak ihale etmektedir.

İlk kez 2017 yılında Konya’nın Karapınar ilçesinde bulunan 1 GW kapasiteli güneş enerjisi ihalesi ile başlayan süreçte 2024 yılının sonuna kadar 3 GW’ı güneş ve 2,8 GW’ı rüzgar olmak üzere toplam 5,8 GW’lık kapasitenin ihale süreci tamamlanmıştır. 2025’in başındaki son ihaleler, bu toplama 800 MW güneş ve 1,2 GW rüzgar enerjisi kapasitesi ekleyerek toplamda ihale edilen kapasiteyi 7,8 GW değerine ulaştırmıştır.

Diğer yandan ETKB tarafından Ekim 2024’te açıklanan Yenilenebilir Enerjide 2035 Yol Haritası, YEKA ihaleleri için yıllık 2 GW’lık bir hedef belirlerken, 2025 yılı sonuna kadar 2 GW daha ihale planlanmaktadır. Ayrıca Türkiye, Ulusal Enerji Planı’ndaki rüzgar ve güneş enerjisi kapasite hedeflerini %45 artırarak, mevcut kapasiteyi (32 GW) 2035 yılına kadar yaklaşık dört katına ulaştırmayı (120 GW) hedeflemektedir. YEKA kapsamında her yıl 1’er GW güneş ve rüzgar enerji kapasitesinin ihale edilmesinin öngörüldüğü bir senaryoda, YEKA GES’ler güneş hedeflerinin beşte birini, YEKA RES’ler ise rüzgar hedeflerinin üçte birini sağlayacaktır.

YEKA Modeli ile Tahsis Edilen Güneş ve Rüzgar Enerji Kapasitesi

2017 yılında düzenlenen ilk YEKA ihalelerinde güneş ve rüzgar enerji santralleri bileşenlerinin üretimi amacıyla Türkiye’de üretim tesislerinin kurulması ve Ar-Ge personeli istihdamı şartı getirilmiştir. Güneş paneli üretim fabrikası 2020 yılında faaliyete geçmiş ve Karapınar YEKA güneş enerjisi santrali 2023 sonunda tam kapasiteyle elektrik üretimine başlamıştır. Diğer yandan ilk rüzgar YEKA ihalesi Mayıs 2024’te tamamen iptal edilmiştir.

Daha sonra Hatay, Şanlıurfa ve Niğde illeri için GES-2 YEKA ihalesi altında 1 GW’lık güneş kapasitesi duyurulmuştur. Bu kapasite 2019 yılında yarışmanın gerçekleşeceği tarihten önce iptal edilerek 2022 yılında YEKA GES-4 yarışmaları altında tekrar duyurulmuştur. Bu kapasite ilk kez üretilen elektriğin serbest piyasada satışına olanak tanınarak bu kez başarıyla ihale edilmiştir.

Güneş enerjisinde, ilk YEKA ihalesinin yapıldığı Mart 2017’den son ihalenin gerçekleştiği Şubat 2025 tarihi arasında toplam 3,8 GW’lık GES kapasitesi ihale edilmiştir. Bu kapasitenin 1,5 GW’ı üretime geçmiş, 1,6 GW’ı kurulum aşamasında ve 630 MW’ı iptal edilmiştir. Rüzgar enerjisinde ise toplam ihale edilen 4 GW kapasitenin 319 MW’ı hayata geçmiş, 2,5 GW’ı kurulum aşamasında ve 1,2 GW’ı iptal edilmiştir.

Deniz Üstü Rüzgar Enerjisi

Türkiye’nin deniz üstü rüzgar enerjisi potansiyeli 75 GW olarak tahmin edilmekle birlikte 2035 yılı kapasite hedefi 5 GW olarak belirlenmiştir. Ancak henüz ülkede bu tipte bir santral projesi bulunmamaktadır.

İlk deniz üstü rüzgar enerjisi yarışması 2018’de 1,2 GW kapasite için Gelibolu, Saros ve Kıyıköy bölgelerinde duyurulmuş, ancak yetersiz teknik ölçüm verileri nedeniyle bu yarışmaya başvuru olmamıştır. Bu durumun ardından 2023’te ETKB, Çanakkale ve Balıkesir illerinde deniz üstü aday YEKA bölgelerini açıklayarak verilerin önceden toplanıp analiz edilmesine yönelik projeler yürütmektedir. Bakanlık, veri toplama ve analiz süreçlerinin ardından uygulanabilirliği kanıtlanan bölgelerde ihaleler düzenlemeyi planlamaktadır.

YEKA Modeli Önündeki Engeller

YEKA modeli büyük ölçekli rüzgar ve güneş yatırımları için önemli bir adım olsa da, ihale edilen toplam kapasitenin sadece dörtte birinden azının devreye girmiş olması, projelerin hayata geçirilmesinde sorunlar yaşandığını ortaya koymaktadır. Şubat 2025 itibariyle güneş enerji kapasitesi büyümesine %9, rüzgar enerjisi büyümesine ise %5 katkı sağlayan YEKA projeleri, kurulu kapasiteyi artırma konusunda sınırlı bir etki yaratmıştır. İhale edilen kapasitenin tamamının devreye alındığı bir senaryoda bu oranların güneş için %18 ve rüzgar için %47’ye ulaşacağı göz önüne alındığında YEKA modelinin özellikle rüzgar enerjisinde potansiyelinin altında kaldığı görülmektedir.

Bu ihalelerde en önemli darboğazlardan biri izin süreçlerindeki bürokratik işlemlerin fazlalığı ve bu süreçlerde yaşanan gecikmelerdir. Gerekli teknik onayların, arazi kullanım ruhsatlarının, çevresel etki değerlendirmesinin ve inşaat izinlerinin alınması süreçlerinde yaşanan gecikme ve aksaklıklar, sadece projelerin iş planlarını geciktirmekle kalmamakta, aynı zamanda yatırımcıların uzun süren geliştirme aşamasında ek masraflara katlanmak zorunda kalmaları nedeniyle toplam proje maliyetlerini de artırmaktadır.

Diğer yandan YEKA şartnamelerindeki asgari yerlilik oranı bir başka kritik darboğazı da beraberinde getirmektedir. Bu gereklilikler yerli üretimi teşvik etmeyi ve ithalata bağımlılığı azaltmayı amaçlasa da, yatırımcılar üzerinde ek mali ve tedarik zinciri baskıları oluşturmaktadır. Son ihaleler, güneş enerjisi projelerinde en az %75, rüzgar enerjisi projelerinde ise %55 olmak üzere yüksek yerlilik oranı belirlemiştir. Yerli üretim gerekliliklerini karşılayabilecek fabrika sayısının sınırlı olması ihaleyi kazanan teklif sahiplerinin seçeneklerini önemli ölçüde daraltmakta ve onları birkaç şirkete yönlendirmektedir.

Ayrıca döviz kurundaki değişimler, artan enflasyon ve faiz oranları gibi makroekonomik faktörler YEKA projelerinin finansal koşullarını daha zorlaştırıcı hale getirmektedir. Bu faktörler, borçlanma maliyetlerini artırmakta ve uzun vadeli finansal planlamayı zorlaştırmaktadır.

YEKA Modelindeki Son İyileştirmeler ve Fırsatlar

2024 yılı sonunda Türkiye, yatırımcı ilgisini artırmak için YEKA yönetmeliği ve şartnamesini değiştirmiştir. Yapılan değişiklik ile YEKA kapsamında kurulacak güneş ve rüzgar enerjisi santrallerine iletim bedeli muafiyeti, kurulu güce kadar batarya depolama kurulum imkanı ve izinlerin alınmasında ETKB’nin aktif desteği sağlanmıştır. Ayrıca Türkiye “süper izin” adı verilen mekanizma ile izin sürecini dört yıldan iki yılın altına indirmeyi hedeflemektedir. Buna ek olarak teklif sahipleri ile ETKB arasındaki sözleşmeden sonra rüzgar için 72 ay, güneş projeleri için 60 ay serbest piyasaya elektrik satış imkanı tanınmıştır. 2025 yılının ilk ayında serbest piyasa fiyatının ortalama MWh başına 71 dolar olması ve bu fiyatın ihale fiyatının yaklaşık iki katına denk gelmesi, yatırımcılar için projelerini daha hızlı hayata geçirme konusunda teşvik unsuru oluşturmaktadır.

Diğer yandan Türkiye’nin 53 GW olarak tahmin edilen yüzer güneş enerjisi potansiyeli, YEKA modeli için de önemli bir büyüme fırsatı sunmaktadır. Mayıs 2024’te yapılan bir mevzuat değişikliği, deniz ve göller üzerinde yenilenebilir enerji tesislerinin geliştirilmesine izin vererek bu potansiyelin hayata geçirilmesini desteklemektedir. Kıyı Kanunu’ndaki bu değişiklikle bu alanların YEKA bölgesi olarak belirlenerek imar planına ihtiyaç duyulmaksızın ihale edilebilmelerinin önü açılmıştır.

Sahip olunan fırsatlar ve geçmişte yaşanılan zorluklar ele alındığında Türkiye, bürokratik işlemler ile izin süreçlerini kısaltarak, elektrik satışında esnek seçenekler sunarak ve ulaşılabilir yerlilik oranları belirleyerek projelerin en kısa sürede hayata geçmesini sağlama potansiyeline sahiptir. 2025 yılındaki YEKA ihaleleri, revize edilen model için önemli bir test olacak ve YEKA’ların yenilenebilir enerji alanındaki geleceğini şekillendirecektir.

Kaynak: Ember