Avrupa’nın Elektrik Krizi Gaz Krizinin Yerini Alıyor

Kategori : DOĞALGAZ ENERJİSİ, ELEKTRİK ENERJİSİ, ENERJİ GÜNDEMİ - Tarih : 25 Ağustos 2022

Avrupa şu anda eş zamanlı bir gaz ve elektrik kriziyle karşı karşıya. Artan gaz maliyetlerinin elektrik fiyatlarını yukarı çekmesinin etkisiyle bu daha iyi anlaşılmaktadır. Daha az dikkat çeken diğer nokta, gaz fiyatlarında yeni ani artışa neden olan, hızla ivmelenmekte olan elektrik krizidir.

Rus arz dinamikleri jeopolitiği, şu anda küresel manşetlere hakim durumda. Mevcut çatışma, Avrupa’nın düşman bir komşudan gelen ucuz hidrokarbonlara bağımlılığının boyutlarını ortaya çıkardı. Rusya‘nın Avrupa‘ya arzı kesmesi, 2022‘nin ilk yarısında Avrupa genelinde gaz fiyatlarındaki artışın başlıca itici gücü oldu.

Avrupa’nın eş zamanlı elektrik krizi yaz boyunca hız kazandı. Bu, nükleer kullanılabilirlik sorunları, tükenen hidro seviyeleri ve azalan termal üretim (hem yakıt erişim sorunları hem de tesis kapanışları nedeniyle) tarafından ilerletildi.

2023 yılı teslimatı için Hollanda (TTF) gazının fiyatı geçen haftayı 237 €/MWh (70 $/mmbtu) üzerinde kapattı, Temmuz başından bu yana %120 arttı! Aynı dönemde elektrik fiyatlarındaki artışlar çok daha agresifti. Bu fiyat artışının hızını tarif edecek sıfatlarımız tükendi.

Avrupa genelindeki ani elektrik piyasası sıkışıklığı, son 6 hafta boyunca gaz fiyatlarını yukarı çeken önemli bir faktör oldu. Avrupa’nın ışıkları açık tutmak için daha fazla üretim çıktısına ihtiyacı var ve geriye kalan tek seçenek ise gaz.

Bugün, Avrupa gaz ve elektrik fiyatları’nda yukarı doğru bir talep yığılımı yaratan birbirini etkileyen fiyatlandırma dinamiklerine bakıyoruz.

Vadeli Gaz Eğrisi Ani Yükselmesi

Yaz boyunca gaz fiyatlarındaki artışın ölçeğini vurgulamak için aşağıdaki grafik, Temmuz ayında Timera’nın yayınladığı grafiğin bir güncellemesidir.

TTF eğrisine son dönemde çok fazla medya ilgisi var. Bu grafiği yayınlamaya başlandığından beri 22 Eylül teslimat fiyatları yaklaşık % 35 arttı.

Çok daha büyük bir sonuç, 2023 Takvimi boyunca gaz dağıtım fiyatının Temmuz ayının başından bu yana %120 artması gerçeğidir. Önümüzdeki yıl teslimatı için zaten aşırı yükselmiş olan gaz fiyatı, son 6 haftada 2 katından fazla arttı. Ve 2024 Takvimi için de aynı (aynı şekilde iki katından fazla).

Bunlar, Avrupa ekonomisinin enerji maliyeti tabanındaki temel değişimlerdir. Yaklaşan geniş tabanlı endüstriyel talep yıkımına ve uygulanan yönetimden gelen gaz tasarruf önlemleri olasılığında önemli bir artışa işaret ediyorlar.

Avrupa’nın büyüyen elektrik krizi

2022’nin ilk yarısında Avrupa’da elektrik fiyatlarının yükselmesine neden olan 1’incil faktör, gaz fiyatlarındaki artış oldu. CCGT*’ler, Avrupa elektrik piyasalarında marjinal elektrik fiyat belirlemesine hakimdir. Sonuç olarak; gaz fiyatlarındaki artışlar, doğrudan daha yüksek elektrik fiyatları olarak yansımaktadır.

*CCGT: Combined Cycle Gas Turbines (Kombine Çevrim Gaz Santralleri)

Avrupa’da ayrı bir elektrik krizi bu yaz giderek daha çok güç topluyor. Bu krizin arkasındaki tetikleyiciler:

– Çok düşük Fransız nükleer kullanılabilirliği (EDF yakın zamanda 2023 için çıktı kılavuzunu 300-330TWh‘ye indirdi ve şu anda zaten zayıf olan 2022 kullanılabilirliğini etkileyen soğutma sorunlarıyla karşı karşıya)

– İskandinavya‘dan İberya‘ya kadar tarihsel olarak düşük hidro depolama seviyeleri (yaygın kuraklık koşulları göz önüne alındığında)

– Batı Avrupa genelinde termik santral kapanışları (yaşlanan kömür, nükleer ve gaz santrali)

– Yakıt tedariği lojistiği Çok düşük Ren Nehri su seviyelerinin (örneğin, Alman elektrik santrallerine mavna kömürü teslimatını etkileyen) lojistik sorunları ve Rus çatışmasının neden olduğu lojistik sorunların bir kombinasyonu

– Yukarıdaki faktörlerin tetiklediği yardımcı kaynak üretimdeki eksik rüzgar ve güneş enerjisi üretimi dönemleri

Bu faktörlerin birleşimi, elektrik krizini sahnenin ortasına itiyor.

Elektrik Krizi Şimdi Gaz Krizini Tetikliyor

Avrupa, önümüzdeki 3 yıl boyunca gaz dar boğazındadır. Bu süre boyunca herhangi önemli materyal arz yanıtının olmaması göz önüne alındığında (bol miktarda olan Rus tarafına geri dönüşün olmaması durumunda), piyasayı dengelemek için 3 talep tarafı azaltma seçeneği vardır:

– Endüstriyel talep (daha yüksek fiyatlar nedeniyle 2022‘de şimdiye kadar ~%15‘lik bir yıkımla karşı karşıya)

– Elektrik sektörü talebi

– Konut ve ticari talep

Normalde çok yüksek gaz fiyatları, elektrik sektöründen gelen talebin azalmasını teşvik etmektedir. Ancak ileriye bakıldığında, Avrupa gazda olduğu gibi elektrikte de bir darlıktadır. Ve artan elektrik fiyatının kaynağı, yanan gazdan gelmektedir.

Başka bir deyişle; Avrupa’nın ışıkları açık tutmak için, belki de gelecek olan elektrik talebini azaltmak için müdahale dışında daha fazla gaz yakmaktan başka seçeneği yok.

Elektrik ve gaz krizinin etkisini ölçeği

Elektrik ve gaz krizi‘nin ciddiyetini en iyi yansıtan piyasa fiyatlandırma ölçeği Temiz Kıvılcım Yayılımıdır (CSS)*. Bu, elektrik fiyatları ile CCGT tesislerinin değişken üretim maliyetleri (yani CCGT üretim marjları) arasındaki farktır.

*CSS (Clean Spark Spread): elektrik fiyatı eksi, doğal gaz maliyeti ve elektriği üretmek için gereken emisyon izinleri

CSS yükseliyorsa, bu, elektrik fiyatlarındaki artışların, artan gaz fiyatlarının, maliyet geçişini aştığı anlamına gelir. Bu durum, yoğun bir şekilde bu yaz karşımıza çıkmaktadır. Fransız piyasaları ise en keskin olanıdır, ancak ileriye dönük CSS de çoğu Avrupa piyasalarında rekor seviyelere yükselmektedir.

İngiltere ve Almanya vadeli CSS seviyeleri, Fransızlara göre düşük görülebilir. Aldanmayın… bunlar da rekor seviyelerdedir. Örneğin; Alman baz yük CSS‘i normal dönemde negatif seviyelerden düşük tek haneli rakamlara kadar aralıkta değişmektedir buna karşın 2023 kışı için şu anda 80 €/MWh‘den fazladır.

CSS iletimi ve likidite zorluğu

Vadeli CSS, yükselen elektrik fiyatlarının TTF gaz eğrisini yukarı çektiğini gösteren önemli bir aktarım mekanizmasıdır. Vadeli CSS ani yükseldikçe, gaz üreticilerinin ileriye dönük üretimi hedge etme isteğini artırır. Bu, elektriğin ileriye dönük satışını ve gazın (& karbonun) satın alınmasını içerir.

Başka bir deyişle, tamamen üretim riskinden korunmak için, daha yüksek elektrik fiyatlarına yanıt olarak vadeli gazın maliyetini artırmaktır.

Gaz ve elektrik fiyatlarındaki hareketler şu anda çok zayıf piyasa likiditesi nedeniyle şiddetleniyor.

Bu, aşağıdakilerin bir fonksiyonudur:

– Piyasa oyuncularının ileriye dönük işlem yapma kabiliyetini kısıtlayan marj ve teminat sorunları

– İleriye dönük riskleri sınırlayan risk kapasitesi (örn. VaR / limit) sorunları.

Artan tekliflerin olduğu bir piyasada, fiyat artışlarını azaltmak için çok az teklif likiditesi vardır. Bu koşullar, aşırı fiyat oynaklığını desteklemeye devam edecek şekilde ayarlanmıştır. Piyasa hareketleri tek yönlü değildir. Örneğin, Rusya arzındaki herhangi bir artış, muhtemelen vadeli piyasalardaki açıklıkların azalmasına neden olacaktır.

Piyasanın aradığı önemli bir bilgi de, politika müdahalesinin yapısına ilişkin netlik, ör. endüstriyel üretimin ihale edilmesi veya oranlanması dair. Bu bilgi, piyasaları temizlemek için gerekli talebin hacimlerini ve fiyatlandırmasını ölçmeye çalışmak için önemli bir girdidir.

Mevcut ileri elektrik ve gaz fiyat seviyelerinin önemli bir kısmı, bu belirsizliği yansıtan risk priminden kaynaklanmaktadır. Piyasalar, elektrik ve gazı, talep tarafı imha ve müdahaleye değil, arz tarafı esnekliğine dayalı olarak fiyatlandırmaya alışkındır.

Aşırı fiyatlar, tüm enerji tüketicilerinin talebi kesmesi için aşırı teşvikler yaratır. Enerji tasarrufu önlemleri şekli ne olursa olsun, umalım ki, market fiyat sinyallerini azaltmaya veya iptal etmeye çalışmak yerine sakinleştirsin.

Yayına Hazırlayan: Kaan Murat ÇELİKÇAN – Enerji Sistemleri Mühendisi – kmcelikcan@gmail.com